| लोकमाध्यम न्यूज | जळगांव १५ मार्च २०२५ |
मी एक स्त्रीरोगतज्ज्ञ डॉक्टर आहे. माझे कार्यक्षेत्र म्हणजे महिलांच्या आरोग्याची काळजी घेणे, गर्भवती स्त्रियांची देखभाल करणे, सुरक्षित प्रसूती पार पाडणे आणि रुग्णांना सर्वोत्तम वैद्यकीय सेवा देणे. पण प्रत्यक्षात माझा बराचसा वेळ हे करण्याऐवजी अनेक प्रशासकीय, कायदेशीर आणि आर्थिक जबाबदाऱ्या पार पाडण्यात जातो.
वैद्यकीय सेवा की कागदपत्रांची गुंतागुंत?
१) कायदेशीर दडपण:
ऑनलाईन सोनोग्राफी फॉर्म भरणे हे डॉक्टर म्हणून माझ्यासाठी अतिशय महत्त्वाचे पण तितकेच धोकादायक काम आहे. कारण, एक छोटीशी चूकही मला पाच वर्षांच्या कारावासात पाठवू शकते. त्यामुळे प्रत्येक रुग्णाची नोंद स्वतःच भरावी लागते.
२) तांत्रिक आणि डेटा व्यवस्थापन:
एच.एम.आय.एस. सारख्या क्लिष्ट पोर्टलवर दर महिन्याला सर्व रुग्णांची माहिती भरावी लागते. जन्म-मृत्यूंची नोंद २१ दिवसांच्या आत पूर्ण करणे बंधनकारक आहे. हे सुद्धा इतर कोणाकडून भरून घेणे जिकरीचे काम आहे.हा वेळ मी रुग्णांसाठी घालवू शकत नाही का?
३) प्रशासकीय अहवाल:
मासिक सोनोग्राफी अहवाल,प्रसूती अहवाल, गर्भपात अहवाल, वंध्यत्व उपचार अहवाल—हे सर्व दर महिन्याला संकलित करून पाठवावे लागतात. छोट्या मोठ्या हॉस्पिटल्समध्ये यासाठी स्वतंत्र कर्मचारी नसतो, त्यामुळे हे काम स्वतःलाच करावे लागते.
४) आर्थिक व्यवस्थापन:
हॉस्पिटलची मासिक बिले, औषधांचे देयक, विम्याची कागदपत्रे, बँक खाती, जीएसटी, आयकर, पाल्यांचे शिक्षण शुल्क—या सर्व गोष्टींची जबाबदारीही डॉक्टरवर येते.
५) हॉस्पिटल व्यवस्थापन:
शस्त्रक्रिया रजिस्टर, रुग्णाच्या फाइल्स, अग्निशमन यंत्रणा, वैद्यकीय घनकचरा व्यवस्थापन याकडेही काटेकोर लक्ष द्यावे लागते.
संघर्षाचे खरे कारण – व्यवस्थेतील विसंगती
डॉक्टर हा कोणत्याही समाजाचा आधारस्तंभ असतो. पण तो केवळ रुग्णांची काळजी घेण्याऐवजी कागदपत्रांची काळजी घेत बसला तर तो रुग्णसेवा कधी करणार? सरकारी नियम, ऑनलाईन प्रक्रियांचे ओझे, आणि प्रशासकीय ताण यामुळे डॉक्टरांचा मुळ उद्देशच मागे पडतो आहे.
यातून मार्ग काय?
• मागील काही वर्षांपासून शासन त्यांच्या विविध विभागांचे काम स्वतः अधिकारी व कर्मचारी यांना न सांगता ते खाजगी हॉस्पिटल्स वर ढकलून देण्याचा प्रयत्न करत आहेत.हे चुकीचे आहे.
• वैद्यकीय व्यवसायावर अनावश्यक कायदेशीर दबाव कमी करून डॉक्टरांना त्यांच्या मूळ कार्यात लक्ष केंद्रित करता यावे.
• डॉक्टरांच्या मानसिक आरोग्याचा विचार करून, त्यांना आवश्यक तेवढी मोकळीक मिळावी.
डॉक्टरसुद्धा माणूस आहे!
रुग्णांना वाचवणाऱ्या डॉक्टरचे स्वतःचे मानसिक आरोग्य कोणीही विचारात घेत नाही. त्याच्या डोक्यावर वाढत्या जबाबदाऱ्या लादल्या जातात. व्यवस्थेच्या या अनावश्यक गुंत्यातून डॉक्टर बाहेर पडू शकला, तरच तो खऱ्या अर्थाने रुग्णसेवा करू शकतो.
“डॉक्टर म्हणजे केवळ उपचार करणारा नव्हे, तो एक जबाबदारीचा डोंगर उचलणारा योद्धा आहे!”
डॉक्टरला व्यवस्थापनाचा बळी बनवले, तर रुग्णसेवा कोण करणार?
यावर एक विचार करूया – जर पंतप्रधान किंवा मुख्यमंत्री यांना अशीच कामे स्वतः करावी लागली, तर ते देश किंवा राज्य नीट चालवू शकतील का?
पंतप्रधान स्वतः सरकारी कागदपत्रे भरत असतील तर…?
कल्पना करा, पंतप्रधानांनी देश चालवण्याऐवजी रोजचे वेळापत्रक असेल –
• प्रत्येक सरकारी योजनेचे अहवाल ते स्वतः टाइप करून पोर्टलवर अपलोड करतील.
• प्रत्येक धोरणाची फाइल सखोल तपासून, त्यावरील प्रत्येक स्वाक्षरी स्वतः घेतील.
• प्रत्येक नागरिकाच्या तक्रारी वाचून, त्या ऑनलाइन फॉर्ममध्ये नोंद करतील.
• प्रत्येक खात्याच्या आर्थिक नोंदी तपासून, स्वतःच लेखापरीक्षण करतील.
हे शक्य आहे का? नाही! कारण त्यांच्या जबाबदाऱ्या मोठ्या असतात. म्हणूनच त्यांच्यासाठी स्वतंत्र यंत्रणा, सचिव, आणि अधिकारी असतात, जे त्यांचे काम सुरळीत चालू ठेवतात.
डॉक्टरचा वेळ फक्त प्रशासनात गेला तर रुग्णसेवा कोण करणार?
आता हेच डॉक्टरांबाबतही लागू होते. जर डॉक्टर आपला वेळ प्रशासनात घालवत असतील –
• सोनोग्राफी फॉर्म भरायला तासंतास घालवत असतील,
• जन्म-मृत्यू नोंदींचे ऑनलाईन अपडेट स्वतः करत असतील,
• सरकारच्या संकेतस्थळांवरील क्लिष्ट अहवाल स्वतः तयार करत असतील,
• हॉस्पिटलच्या आर्थिक व्यवहारांवर पूर्ण लक्ष देत असतील,
तर रुग्णांची सेवा करण्यासाठी वेळ तरी उरेल का? डॉक्टर हा रुग्णांसाठी असतो, कागदांसाठी नाही!
व्यवस्थेतील विसंगती – डॉक्टर की प्रशासक?
आज परिस्थिती अशी आहे की, डॉक्टरने रुग्णसेवेपेक्षा कागदपत्रे सांभाळली नाहीत तर त्याच्यावर कारवाई होते. उलट, सरकारी यंत्रणा चुका करतात, पण त्यांच्यावर कोणतीही जबाबदारी येत नाही.
जर प्रशासनाचे नियम अधिक तर्कशुद्ध आणि सोपे केले नाहीत, तर भविष्यात डॉक्टर रुग्णांपेक्षा अहवाल बनवण्यात अधिक वेळ घालवतील. आणि त्याचा फटका थेट समाजाला बसेल.
निष्कर्ष – डॉक्टरांना मोकळीक द्या, रुग्णसेवा सुधारेल!
जर देशाचे नेते सरकारी कागदपत्रांमध्ये अडकले, तर देश चालवणे कठीण होईल. तसेच, जर डॉक्टर रुग्णांऐवजी अहवालात अडकले, तर आरोग्यसेवा कोसळेल.
“डॉक्टर हा कागदपत्रांसाठी नाही, तो रुग्णांच्या जीवासाठी आहे.” त्यामुळे प्रशासनाने डॉक्टरांना रुग्णसेवेवर लक्ष केंद्रित करू द्यावे, हेच समाजाच्या हिताचे आहे!
डॉ. विलास दिनकर भोळे
एम. डी. एफ. सी. पी. एस.
स्त्रीरोग व प्रसुती, लॅप्रोस्कोपी व वंध्यत्व उपचार तज्ञ
चेअरमन, कृती समिती आय. एम. ए. महाराष्ट्र
माजी उपाध्यक्ष आय. एम. ए महाराष्ट्र
माजी सचिव आ. एम. ए. जळगाव
